Over vuurwerk en al dat andere prachtige achterlijke
INTERVIEW Vuurwerk is gevaarlijk, roken ongezond en kerstbomen verbranden slecht voor het milieu. De Denker des Vaderlands begrijpt de weerstand.
Zwarte Piet was nog geen dag het land uit of de discussie over vuurwerk stak de kop op: na het pleidooi van de Onderzoeksraad voor Veiligheid om vuurpijlen en knalvuurwerk te verbieden, willen tientallen Nederlandse gemeentes het vuurwerk verbieden. Straks, als de discussie over vuurwerk is uitgewoed, is het tijd voor de kerstboomverbranding, een soort dorps- of buurtfeest als afsluiting van de kerstperiode.
“Er zijn veel van dit soort tradities”, zegt René ten Bos, Denker des Vaderlands. “Denk ook aan carbid schieten, paling vissen, haring happen, kievits eieren rapen, paasvuren ontsteken, frikadellen eten, pijp roken, ga maar door. Deze tradities behoren tot ons immaterieel cultureel erfgoed.
Dat klinkt prettig, maar het betreft dubieuze praktijken. “We zijn ze de laatste jaren dubieus gaan vinden. Deze tradities bestaan al eeuwen, het zijn culturele uitingen die door gemeenschappen worden beleefd als erfgoed en hen een gevoel van identiteit en continuïteit geven.”
Maar nu liggen ze onder vuur. Waarom nu? “Dat heeft zeker te maken met de zwartepietendiscussie. Mensenrechtenexperts van de Verenigde Naties veroordeelden Zwarte Piet, met als redenatie dat ‘zelfs een diepgewortelde culturele traditie geen discriminatoire
praktijken en stereotypen rechtvaardigt’. Nogal wat tradities hebben dubieuze achtergronden.”
Op morele gronden worden ze nu veroordeeld. “In het geval van Zwarte Piet wel. Bij vuurwerk en ander immaterieel erfgoed als pijp roken of een frikadel eten, zijn het gezondheidsredenen die de traditie om zeep helpen. De filosoof Michel Foucault gebruikte de term ‘bio-politiek’
voor politieke praktijken die het biologische leven van mensen proberen te beïnvloeden, te sturen of te beschermen. Deze bio-politiek bepaalt in toenemende mate ons doen en laten. Vuurwerk is hier een prachtig voorbeeld van. De discussie daarover wordt jaarlijks aangezwengeld door diegenen die er juist geld aan verdienen: oogartsen en plastisch chirurgen wijzen ons erop hoe gevaarlijk deze
gewoonte is. Andere tradities worden veroordeeld omdat ze ecologisch rampzalig zouden zijn: paasvuren, kerstvuren, kievitseieren rapen, paling vissen.”
Immaterieel erfgoed is moreel verwerpelijk, slecht voor de gezondheid en het milieu. Afschaffen dus. “Wie zouden deze gewoontes moeten afschaffen?” De overheid, die kan het verbieden. “Uit de veranderkunde weten we dat veranderingen niet werken wanneer we ze van boven opleggen. Dat geldt ook voor veranderingen bij immaterieel erfgoed. Als je iets als vuurwerk van bovenaf verbiedt, wekt dat woede op. Om dat te begrijpen, gebruik ik de begrippen ‘buitenwereld’ en ‘binnenwereld’.
“De buitenwereld bestaat uit overheden, professionals als artsen of publieke organisaties als milieuverenigingen. De binnenwereld bestaat uit lokale gemeenschappen, die vaak al eeuwen bestaan en in de loop der tijd hun eigen gewoontes hebben ontwikkeld. Wanneer de buitenwereld de binnenwereld iets oplegt, pikken de mensen uit de binnenwereld dat niet.
“Plato bespreekt dit in zijn bekende allegorie van de grot. In dat verhaal zitten mensen vastgebonden aan kettingen in een grot. Ze zitten met de rug naar het licht en beschouwen de schaduwen op de wand als de echte werkelijkheid. Af en toe gaat een enkeling naar boven, die daar de échte werkelijkheid ziet. Verrijkt met die kennis keert die enkeling na verloop van tijd weer naar beneden. Maar daar blijkt hij helemaal niet meer welkom. Degenen die aan de ketting naar de schaduwen kijken op de wand, hebben geen behoefte aan iemand die de
waarheid komt brengen.”
Wat leren we hiervan?
“Dat de vraag naar het gelijk bij iets als immaterieel erfgoed niet ter zake doet. Natuurlijk is de kans op letsel kleiner als je geen vuurwerk afsteekt, en de kans op longkanker kleiner als je geen pijp rookt.”
Het volk heeft geen behoefte met vuurwerk te stoppen, het roken te laten, gezond te eten? “Ik kom wel eens in bejaardenhuizen, waar de healthy-agingmaffia het voor het zeggen heeft. Die oudjes willen gewoon lekker eten en daar horen piepers bij met een karbonade, een
dikke laag jus en een heel klein prakje groente. Nu moeten ze sla vreten – houd toch op.”
We moeten dat immateriële, ongezonde, moreel verwerpelijke erfgoed hoe dan ook in stand houden? “Nee, niet koste wat het kost. Sommige tradities hebben sterk met identiteit te maken, denk aan Zwarte Piet. Maar dat soort identiteiten zijn bij elkaar gefabuleerd. Sinterklaas zou al eeuwen zo worden gevierd. Onzin, het feest is al vaak van gedaante veranderd. Dat kan best nog een keer. Wat mij
interesseert aan het immaterieel erfgoed is de weerstand van de binnenwereld bij eventuele veranderingen. De binnenwereld vraagt om één ding: bevoogd ons niet. De buitenwereld doet dit juist wel: jullie gewoontes zijn racistisch, ongezond, slecht voor het milieu.”
Deze botsing leidt tot problemen?
“Ja. Ook heel praktische. Ouders, die zich afvragen wat ze hun kinderen moeten adviseren over vuurwerk. ‘Wees voorzichtig’, ik hoor het me nog zeggen tegen mijn kinderen, terwijl ik zelf met vuurwerk, inclusief carbid schieten, waaghalzerige spelletjes heb uitgehaald. Onze huidige maatschappij vertoont aversief gedrag ten opzichte van gezondheidsrisico’s, maar het hoort bij de jeugd om risico’s te nemen.
Het is irritant dit soort adviezen te moeten aanhoren. “De Duitse filosoof Peter Sloterdijk spreekt over ‘sferen’. Wij zitten allemaal comfortabel in onze eigen sfeer. Als de kritiek op onze bubbel blijft voortduren, gaat de bel waarin we zitten lekken en denken we: ‘O jee, is het wel goed wat wij doen?’ Maar als je steeds te horen krijgt dat wat je doet niet deugt, word je opstandig: ‘Donder op’. Michel Foucault
schrijft in zijn ‘Geschiedenis van de seksualiteit’ – er is net een nieuwe vertaling uit – dat elk verbod uitnodigt tot transgressie. Iedere automobilist weet waarover ik het heb: staat er 120 op de borden, dan rijden we 125. Als je de binnenwereld haar tradities of haar subversiviteit afneemt vanwege hoogstaande moraal, de goede gezondheid of het milieu, dan krijg je kwade reacties. De buitenwereld kan wel gelijk hebben, maar dat geeft haar nog niet het recht gewoontes van de binnenwereld af te nemen.”
Je moet het volk zijn spelen geven.
“Nee, dat is iets anders. Die spelen krijgt het volk van hogerhand aangereikt. Dit immaterieel erfgoed heeft niets met hogerhand te maken, deze gewoontes heeft het volk zelf bedacht. Daarom is het ook erfgoed.
“Die paasvuren, ik begrijp ook wel dat ze niet goed zijn voor het milieu, maar als kind vond ik ze prachtig. Vuurwerk: nu wordt het op pleinen door de overheid georganiseerd, ongevaarlijk en esthetisch veel mooier. Zal wel. Maar zelf met rotjes aan de gang gaan, dat was het echte werk. Je hoorde wel eens over een jongen uit de buurt die blijvend doof was geworden of een vingertje moest missen, maar ach, dachten wij, dat was de prijs die je ervoor moest betalen.
“Ik ging onlangs met mijn zoon naar FC Twente, ook zo’n stomme gewoonte. Toen we het stadion naderden, zagen we een heel dikke man met een geel hesje aan het verkeer regelen, met een forse, zware Van Nelle in zijn mond. De man was niet te omzeilen. Boris, mijn zoon, zei: ‘Kijk, dat vind ik prachtig, dat is de beste verkeersleider die ik ooit heb gezien.’ Ik gun iedereen zijn achterlijkheden.”
Die hebt u zelf ook?
“Zeker. Ik moet me geregeld verantwoorden voor mijn laarzen van slangenleer terwijl ik geen vlees eet. Iedereen koestert zijn of haar kleine kwade gewoontes. Ik rook niet, maar ik vind dat er onmiskenbaar iets verloren is gegaan sinds er in mijn bruine kroeg niet meer mag worden gerookt. Er hing een soort gezelligheid, die heeft plaatsgemaakt voor zweetlucht, als groepen hardlopers komen bierdrinken. Ik
koesterde altijd mijn visioen om als oud opaatje naar het bruine café te gaan, om daar aan een grote tafel kranten te lezen en een sigaartje te roken.”
Die toekomst wordt u ontnomen.
“Immaterieel erfgoed kan immoreel zijn, ongezond en slecht voor het milieu. Daarom wordt het aangepakt. Maar er is nog iets. Ik heb wel eens de indruk dat de buitenwereld dit immaterieel erfgoed hard aanpakt omdat het makkelijk is. Iedere dag kampt dit land met eindeloze files, maar die pakken we niet aan, want dat durven we niet. Iedere dag intensiveert het vliegverkeer, maar dat pakken we niet aan
want dat durven we niet.
“Maar het vuurwerk, de paasvuren, het pijp roken, de kievitseieren, al dat soort kleine tradities van de binnenwereld durven we wel aan te pakken. Dat vind ik irritant.”
https://www.trouw.nl/religie-en-fil...al-dat-andere-prachtige-achterlijke~ae61d67c/
INTERVIEW Vuurwerk is gevaarlijk, roken ongezond en kerstbomen verbranden slecht voor het milieu. De Denker des Vaderlands begrijpt de weerstand.
Zwarte Piet was nog geen dag het land uit of de discussie over vuurwerk stak de kop op: na het pleidooi van de Onderzoeksraad voor Veiligheid om vuurpijlen en knalvuurwerk te verbieden, willen tientallen Nederlandse gemeentes het vuurwerk verbieden. Straks, als de discussie over vuurwerk is uitgewoed, is het tijd voor de kerstboomverbranding, een soort dorps- of buurtfeest als afsluiting van de kerstperiode.
“Er zijn veel van dit soort tradities”, zegt René ten Bos, Denker des Vaderlands. “Denk ook aan carbid schieten, paling vissen, haring happen, kievits eieren rapen, paasvuren ontsteken, frikadellen eten, pijp roken, ga maar door. Deze tradities behoren tot ons immaterieel cultureel erfgoed.
Dat klinkt prettig, maar het betreft dubieuze praktijken. “We zijn ze de laatste jaren dubieus gaan vinden. Deze tradities bestaan al eeuwen, het zijn culturele uitingen die door gemeenschappen worden beleefd als erfgoed en hen een gevoel van identiteit en continuïteit geven.”
Maar nu liggen ze onder vuur. Waarom nu? “Dat heeft zeker te maken met de zwartepietendiscussie. Mensenrechtenexperts van de Verenigde Naties veroordeelden Zwarte Piet, met als redenatie dat ‘zelfs een diepgewortelde culturele traditie geen discriminatoire
praktijken en stereotypen rechtvaardigt’. Nogal wat tradities hebben dubieuze achtergronden.”
Op morele gronden worden ze nu veroordeeld. “In het geval van Zwarte Piet wel. Bij vuurwerk en ander immaterieel erfgoed als pijp roken of een frikadel eten, zijn het gezondheidsredenen die de traditie om zeep helpen. De filosoof Michel Foucault gebruikte de term ‘bio-politiek’
voor politieke praktijken die het biologische leven van mensen proberen te beïnvloeden, te sturen of te beschermen. Deze bio-politiek bepaalt in toenemende mate ons doen en laten. Vuurwerk is hier een prachtig voorbeeld van. De discussie daarover wordt jaarlijks aangezwengeld door diegenen die er juist geld aan verdienen: oogartsen en plastisch chirurgen wijzen ons erop hoe gevaarlijk deze
gewoonte is. Andere tradities worden veroordeeld omdat ze ecologisch rampzalig zouden zijn: paasvuren, kerstvuren, kievitseieren rapen, paling vissen.”
Immaterieel erfgoed is moreel verwerpelijk, slecht voor de gezondheid en het milieu. Afschaffen dus. “Wie zouden deze gewoontes moeten afschaffen?” De overheid, die kan het verbieden. “Uit de veranderkunde weten we dat veranderingen niet werken wanneer we ze van boven opleggen. Dat geldt ook voor veranderingen bij immaterieel erfgoed. Als je iets als vuurwerk van bovenaf verbiedt, wekt dat woede op. Om dat te begrijpen, gebruik ik de begrippen ‘buitenwereld’ en ‘binnenwereld’.
“De buitenwereld bestaat uit overheden, professionals als artsen of publieke organisaties als milieuverenigingen. De binnenwereld bestaat uit lokale gemeenschappen, die vaak al eeuwen bestaan en in de loop der tijd hun eigen gewoontes hebben ontwikkeld. Wanneer de buitenwereld de binnenwereld iets oplegt, pikken de mensen uit de binnenwereld dat niet.
“Plato bespreekt dit in zijn bekende allegorie van de grot. In dat verhaal zitten mensen vastgebonden aan kettingen in een grot. Ze zitten met de rug naar het licht en beschouwen de schaduwen op de wand als de echte werkelijkheid. Af en toe gaat een enkeling naar boven, die daar de échte werkelijkheid ziet. Verrijkt met die kennis keert die enkeling na verloop van tijd weer naar beneden. Maar daar blijkt hij helemaal niet meer welkom. Degenen die aan de ketting naar de schaduwen kijken op de wand, hebben geen behoefte aan iemand die de
waarheid komt brengen.”
Wat leren we hiervan?
“Dat de vraag naar het gelijk bij iets als immaterieel erfgoed niet ter zake doet. Natuurlijk is de kans op letsel kleiner als je geen vuurwerk afsteekt, en de kans op longkanker kleiner als je geen pijp rookt.”
Het volk heeft geen behoefte met vuurwerk te stoppen, het roken te laten, gezond te eten? “Ik kom wel eens in bejaardenhuizen, waar de healthy-agingmaffia het voor het zeggen heeft. Die oudjes willen gewoon lekker eten en daar horen piepers bij met een karbonade, een
dikke laag jus en een heel klein prakje groente. Nu moeten ze sla vreten – houd toch op.”
We moeten dat immateriële, ongezonde, moreel verwerpelijke erfgoed hoe dan ook in stand houden? “Nee, niet koste wat het kost. Sommige tradities hebben sterk met identiteit te maken, denk aan Zwarte Piet. Maar dat soort identiteiten zijn bij elkaar gefabuleerd. Sinterklaas zou al eeuwen zo worden gevierd. Onzin, het feest is al vaak van gedaante veranderd. Dat kan best nog een keer. Wat mij
interesseert aan het immaterieel erfgoed is de weerstand van de binnenwereld bij eventuele veranderingen. De binnenwereld vraagt om één ding: bevoogd ons niet. De buitenwereld doet dit juist wel: jullie gewoontes zijn racistisch, ongezond, slecht voor het milieu.”
Deze botsing leidt tot problemen?
“Ja. Ook heel praktische. Ouders, die zich afvragen wat ze hun kinderen moeten adviseren over vuurwerk. ‘Wees voorzichtig’, ik hoor het me nog zeggen tegen mijn kinderen, terwijl ik zelf met vuurwerk, inclusief carbid schieten, waaghalzerige spelletjes heb uitgehaald. Onze huidige maatschappij vertoont aversief gedrag ten opzichte van gezondheidsrisico’s, maar het hoort bij de jeugd om risico’s te nemen.
Het is irritant dit soort adviezen te moeten aanhoren. “De Duitse filosoof Peter Sloterdijk spreekt over ‘sferen’. Wij zitten allemaal comfortabel in onze eigen sfeer. Als de kritiek op onze bubbel blijft voortduren, gaat de bel waarin we zitten lekken en denken we: ‘O jee, is het wel goed wat wij doen?’ Maar als je steeds te horen krijgt dat wat je doet niet deugt, word je opstandig: ‘Donder op’. Michel Foucault
schrijft in zijn ‘Geschiedenis van de seksualiteit’ – er is net een nieuwe vertaling uit – dat elk verbod uitnodigt tot transgressie. Iedere automobilist weet waarover ik het heb: staat er 120 op de borden, dan rijden we 125. Als je de binnenwereld haar tradities of haar subversiviteit afneemt vanwege hoogstaande moraal, de goede gezondheid of het milieu, dan krijg je kwade reacties. De buitenwereld kan wel gelijk hebben, maar dat geeft haar nog niet het recht gewoontes van de binnenwereld af te nemen.”
Je moet het volk zijn spelen geven.
“Nee, dat is iets anders. Die spelen krijgt het volk van hogerhand aangereikt. Dit immaterieel erfgoed heeft niets met hogerhand te maken, deze gewoontes heeft het volk zelf bedacht. Daarom is het ook erfgoed.
“Die paasvuren, ik begrijp ook wel dat ze niet goed zijn voor het milieu, maar als kind vond ik ze prachtig. Vuurwerk: nu wordt het op pleinen door de overheid georganiseerd, ongevaarlijk en esthetisch veel mooier. Zal wel. Maar zelf met rotjes aan de gang gaan, dat was het echte werk. Je hoorde wel eens over een jongen uit de buurt die blijvend doof was geworden of een vingertje moest missen, maar ach, dachten wij, dat was de prijs die je ervoor moest betalen.
“Ik ging onlangs met mijn zoon naar FC Twente, ook zo’n stomme gewoonte. Toen we het stadion naderden, zagen we een heel dikke man met een geel hesje aan het verkeer regelen, met een forse, zware Van Nelle in zijn mond. De man was niet te omzeilen. Boris, mijn zoon, zei: ‘Kijk, dat vind ik prachtig, dat is de beste verkeersleider die ik ooit heb gezien.’ Ik gun iedereen zijn achterlijkheden.”
Die hebt u zelf ook?
“Zeker. Ik moet me geregeld verantwoorden voor mijn laarzen van slangenleer terwijl ik geen vlees eet. Iedereen koestert zijn of haar kleine kwade gewoontes. Ik rook niet, maar ik vind dat er onmiskenbaar iets verloren is gegaan sinds er in mijn bruine kroeg niet meer mag worden gerookt. Er hing een soort gezelligheid, die heeft plaatsgemaakt voor zweetlucht, als groepen hardlopers komen bierdrinken. Ik
koesterde altijd mijn visioen om als oud opaatje naar het bruine café te gaan, om daar aan een grote tafel kranten te lezen en een sigaartje te roken.”
Die toekomst wordt u ontnomen.
“Immaterieel erfgoed kan immoreel zijn, ongezond en slecht voor het milieu. Daarom wordt het aangepakt. Maar er is nog iets. Ik heb wel eens de indruk dat de buitenwereld dit immaterieel erfgoed hard aanpakt omdat het makkelijk is. Iedere dag kampt dit land met eindeloze files, maar die pakken we niet aan, want dat durven we niet. Iedere dag intensiveert het vliegverkeer, maar dat pakken we niet aan
want dat durven we niet.
“Maar het vuurwerk, de paasvuren, het pijp roken, de kievitseieren, al dat soort kleine tradities van de binnenwereld durven we wel aan te pakken. Dat vind ik irritant.”
https://www.trouw.nl/religie-en-fil...al-dat-andere-prachtige-achterlijke~ae61d67c/
