Lawaai makende jongen
Luilak in de Jordaan
Luilak in Amsterdam jongens kantelen auto
Luilak of
Looilak is een folkloristische viering op de zaterdag voor
Pinksteren in vooral Noord-Holland door op straat in de vroege morgenuren veel lawaai te maken. Met Luilak worden oorspronkelijk langslapers en telaatkomers bespot. Deze worden daarom luidruchtig wakker gemaakt. Er wordt vrij algemeen van uitgegaan dat het een viering is met een Friese oorsprong.
Inhoud
Verspreiding[bewerken | brontekst bewerken]
Luilak wordt gevierd in het gebied tussen
Texel en
Delft in het westen van
Nederland. Hoe verder zuidelijk van
Amsterdam, hoe minder het gevierd wordt. In en rond
Leiden en
Alphen aan den Rijn wordt het bijvoorbeeld nauwelijks meer gevierd. In de zuidelijker gelegen gebieden rond Delft en Gouda is het fenomeen Luilak weer beter bekend en ook in en rond
Gorinchem,
Raamsdonksveer,
Made en
Zevenaar wordt het van oudsher gevierd. Buiten dat kerngebied vindt men het slechts hier en daar, zoals de afgeleide luilakbloemenmarkt in de steden
Utrecht, Haarlem en
Almere. (In Almere kwam de luilaktraditie tot leven door verhuizing van vele Amsterdammers naar Almere rond 1980.)
De viering maakt deel uit van vier dagen feest, waartoe ook Eerste en Tweede Pinksterdag behoren. In de 16e en 17e eeuw begon het 'luilakken' al op de vrijdag voor Pinksteren. In
West-Friesland was er oorspronkelijk ook een Derde Pinksterdag. Dit
Pinksterdrie vormde de laatste dag van de vierdaagse vieringen. Deze is slechts in een aantal plaatsen (o.a. Zaandam) nog een traditie. De drie Pinksterdagen, waarop niet gewerkt moest worden, noodzaakte een vroeg opstaan op de dag ervoor, om alle voorbereidingen te plegen.
De viering is niet christelijk gebonden, ondanks het feit dat zij samenvalt met
Pinksteren. Op een aantal plaatsen wordt Luilak voorafgegaan door een luilak(bloemen)markt, deze vindt plaats op de vrijdagavond tot middernacht of net iets voorbij middernacht. De oudst-bekende markt is de
Haarlemse markt uit de jaren 1890. In de nacht van vrijdag op zaterdag en zaterdagochtend wordt het daadwerkelijke Luilak gevierd.
Het verschilt per stad en dorp hoe laat Luilak aanvangt. In sommige plaatsen begint het al kort na middernacht, maar in andere woonplaatsen, zoals rond
Amsterdam, pas na vier uur. Vanzelfsprekend verschilt het meedoen naar leeftijd. Jongeren starten vaak eerder met Luilak dan kinderen tussen de 9 en 14 jaar.