Een prutsbom met impact
Er ontploften drie bommen bij Ikea. Regel één: ‘Van afpersing is absoluut geen sprake.’
'Ontploffingen Ikea waren vuurwerk''Ontploffingen waren wekkers'Niets verdachts gevonden
‘Natuurlijk, het is eerder gebeurd. Maar we houden geen rekening met chantage of afpersing’, meldde riskmanager Edwin Gaasenbeek van Ikea onmiddellijk nadat bij het Eindhovense filiaal van het woonwarenhuis een zelfgeknutselde bom was afgegaan. Een grap? Die conclusie ligt voor de hand. Zeker nadat ook een woordvoerster van Ikea had verklaard dat de explosies bij de vestigingen in Eindhoven, België en Frankrijk zijn veroorzaakt door vuurwerk.
Volgens Richard Franken, directeur van Hoffmann Bedrijfsrecherche, zou het net zo goed om afpersing kunnen gaan. ‘Dat komt veel vaker voor dan dat jullie – de media – schrijven’, zegt hij. ‘De media worden namelijk vaak als dwangmiddel gebruikt. ‘Als je niet snel betaalt, zal ik de krant eens een leuk berichtje sturen over het gif in jullie producten’, dat soort dingen.’
Kwart miljoen
Franken denkt dat maar één op de tien gevallen van bedrijfschantage bij het publiek bekend wordt. ‘Ook de politie en wij zien lang niet alles’, zegt hij. ‘Het aantal bedrijfschantages in Nederland is wat wij een ‘dark number’ noemen. Bedrijven zijn erg bang voor hun imago en daar spelen criminelen op in. Daders noch slachtoffers hebben baat bij openheid.’
Toch halen geregeld pogingen tot afpersing van bedrijven het nieuws. Meestal gaat het om succesverhalen van de politie. In 2004 veroordeelde de Amsterdamse rechtbank twee Polen tot lange gevangenisstraffen omdat ze bommen hadden geplaatst in Ikea-filialen in Amsterdam en Sliedrecht. In een Duitse brief vol spelfouten hadden ze gedreigd de explosieven tot ontploffing te brengen als er niet een kwart miljoen euro betaald zou worden. De bommen werden inderdaad in de filialen aangetroffen. Toen bomexperts ze onschadelijk probeerden te maken, raakte een van hen gewond.
Ikea was dus al eens aan de beurt, maar ook bierbrouwer Heineken kreeg in de afgelopen decennia zeker vijf keer met afpersing te maken. In 1988 eist een 35-jarige man uit Hoogezand-Sappemeer bijna 1 miljoen gulden. Hij dreigt blikjes bier te vergiftigen. Een jaar later eist een twintigjarige copy-cat 90.000 gulden van Heineken. Als hij dat niet krijgt, dreigt hij cyaankali in flesjes bier te spuiten. In 2005 probeert een Brit hetzelfde, alleen kiest hij in zijn dreigbrief voor het zenuwgas Sarin.
Anderen proberen het bij Nutricia: ‘vijf miljoen gulden of we vergiftigen de babyvoeding’, bij warenhuis Vroom en Dreesmann ‘we leggen een bom als jullie geen 1,2 miljoen gulden betalen’. En in 1997 is er de man uit Doetinchem die geld eist van Heinz onder de dreiging glassplinters en zoutzuur in voedingsmiddelen te stoppen. Twee jaar later dreigt iemand treinen te laten ontsporen als de NS niet direct een stevig bedrag betalen. En wat te denken van de twee schutters die in Doetinchem in 2003 willekeurige huizen onder vuur nemen? Ze eisen miljoenen euro’s van Albert Heijn-moedermaatschappij Ahold in ruil voor een staakt-het-vuren. In hetzelfde jaar wordt een brave huisvader opgepakt die zuivelbedrijf Campina in zijn macht houdt door chocoladetoetjes en straciatella-yoghurt van rattengif te voorzien. Hij kwam naar eigen zeggen op het idee toen hij een toetje zat te eten.
De sterk toegenomen populariteit van het fenomeen leidt in 2007 tot een uitvoerig onderzoek in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) van het ministerie van Justitie. Jaarlijks zouden minstens 550 Nederlandse bedrijven worden afgeperst. Bij het merendeel gaat het om kleine bedrijven, bijvoorbeeld in de horeca, die worden gedwongen protectiegeld te betalen. Grote ondernemingen zijn vaker het slachtoffer van productafpersing. Hierbij meldt het rapport dat het in Nederland jaarlijks om zo’n negen gevallen zou gaan.
Volgens Els Prins van MKB Nederland is dit een klein gedeelte van het werkelijke aantal. ‘Maar weinig gevallen komen bij de politie terecht, omdat ondernemers bang zijn en ze geen direct bewijs hebben’, zegt ze. ‘Afpersing begint vaak met een gratis dienst of product en schuift dan langzaam de verkeerde kant op. Of er is een investeerder die eerst geld uitleent en zich daarna stap voor stap het bedrijf toeëigent. Het zijn vaak kleine bedrijven. Grote hebben protocollen die voorschrijven hoe dit af te handelen. Die verzekeren zich ook tegen schade door afpersing.’
Terugkrabbelen
Om ondernemers toch over te halen om hier iets tegen te ondernemen, heeft de provincie Limburg al in 2005 een Vertrouwensman voor het Bedrijfsleven aangesteld. Will Meijers adviseert, met de belofte van volledige geheimhouding, ondernemers in het nauw. ‘Ik krijg zo’n zeventig tot tachtig telefoontjes per jaar’, zegt de oud-politieman. ‘Meestal gaat het om bedrijven met klanten die weigeren te betalen en daarna een hoop herrie gaan maken. Ik heb verschillende keren het gevoel gehad dat ik met een grote afpersingszaak te maken had. Maar dan krabbelden ze uiteindelijk toch terug.’
Ondanks het geringe succes van de Limburgse variant werken ambtenaren van het ministerie van Justitie en Veiligheid aan een landelijke variant. Wanneer die er is en hoe die eruit gaat zien, kunnen ze op het ministerie nog niet zeggen.’ We zijn nog aan het aftasten’, zegt de woordvoerder.
